Payas Eşkiyaları

                                                                     Eşkiya Pusuda

ÜZEYİR SANCAĞI=PAYAS

             EŞKİYALARI

Eşkıya Ocaklığı:Savrandı Kalesi

Savrandı Kalesi Tarihi Kesitinde; Amanosların, Çukurovanın, Anadolunun hatta tüm
Osmanlı Coğrafyasının yaşadığı belaları ve Osmanlı Devlet yönetimindeki zafiyetin
tezahürü olan  gerçekleri okuyup öğerenecğiz. Olayların,Günümüzdeki uzantılarını
tahayyül edebileceğiz.

Osmanlı Ülkesi, Anadolu-Hicaz Yolu üzerinde, Şam/Rakka’da  Hac kervanlarının
Rakkalı Selpur [(Kıbtilerin Hırıstıyanlıktan Müslüman olanları(=Abdal )]Ceridleri
tarafından soygunların, yaygınlaşması ve olayları önlemede güvenlik güçlerinin ye
tersiz kalması üzerine, Rakka’ya  Anadolu’dan gözüberk, Dürüst Aşiret Oymakları
gönderilmiştir.Bir zaman sonra, Rakka’ya gönderilenler de Eşkiyalarla birlik olunca;
1700 lerin başında,Osmanlı Devleti Rakka’daki sosyal gurupları Osmanlı Ülkesine
sürgüne gönderdi. Dağıttıldılar.Cerid-i Selpur Oymaklarını, Cerid-i Kürdi,Cerid-i
Türkmenlerle karışık,Üçer,Beşer gruplar halinde,Osmanlı Ülkesine yerleştirdi.
Bu dağıtımdan,Ülkenin her köşesi gibi Çukurova’da payına düşenleri aldı.

Rakka’dan Dağıtılan Eşkıya Oymakları: Urban Eşkiyası, Anaze Eşkiyası, Köçekli
(Kicikli:Küçüklü)Eşkiyası,İlbasanlı Eşkiyası,Çarıkçı Eşkiyası,İloğlu Eşkiyası,Çenet
Oğlu Eşkiyası,Karalı Eşkiyası. Sürgünle oluşturulan  yeni oymakların,tohumları boy
verince, ülkenin ıssız yol geçitlerinde,Eşkıya çeteleri faliyetlerine başladılar. Osmanlı
Ülkesinde Bir Rakka’dan,Çok sayıda ‘Rakka’ oluştu. Bu nedenle:Kazaları dahilinde
türeyen Eşkiyanın tenkili hakkında, Payas, Bilan kadılarına gönderilen Hüküm.[1]

Dağlılar ve Azir(Payas) Beyi;Ulaşlı Aşiretinden,Üveys Oğlu Musa'nın adamları tarafın
dan;gasp ve garet ettiklerinden Eşkıya-ı Merkumenin  kesik başlarının istanbul’a gönde rilmesi istenmiştir.

Rakka Eyaletindeki Küçüklü(Köçekli) ve Selespor Ceridi Cemaatlarına mensup eşkiya
ların, İçel Valisi, Vezir Mustafa Paşa tarafından tenkiline başlanmış ise de ekserisi firar
ederek,geriye kalan,dul kadın ve çocukların Adana’ya iltica eyledikleri haberi alındığın
dan bunların münasip yerlere ( Müfettiş Raporları gereğince, Rakkaya gönderilmeleri)
iskanlarına dair…Adana Valisi Vezir Ali Paşaya Ferman[2]

Osmanlı Döneminde;Misis ve Yarsuvattan gelen yollar, Kurtkulağı,Demirkapıdan geçe
rek Savrandı(Hasan Beyli)üzerinden İslahiye’ye ulaşırdı.Yine Maraş, Bahçe, Hasanbey
li,üzerinden gelen, Amonalar Dağ yolu; Erzin, Dörtyol,Payas‘a bağlanmakta idi. Ama
nos'ların Sarplığı nedeniyle, ulaşımın Aslanlıbel Geçidi üzerinde yoğunlaşması, Savran
dı'yı ıssız bıraktı. Savrandı Kalesi, Çete ve Eşkiyaların sığınma yeri oldu.

Küçüklü Cemaatından,Küçük(Kicik) Paşa’nın Torunu;Oduncu Halil Ağanın Oğlu,Kü
çük Ali oduncu işçilerinden oluşturduğu Çetesi ile Payas Sancak Merkezi  olan, Payas
Kalesine Odun satmakta iştigaldi.Küçük Ali;Payas ile Misis köprüsü arasında çetesiyle
Eşkiyalık yapmaktan kaçak. Ayrıca;1764  Payas Sancak Merkezi isyancıbaşısı. İsyanı
Bastıran, Üzeyr Asakeri Kolağası(Yüzbaşı)Zeytinoğlu Hasanın,Ayas dönüşü,kayığın
dan kıyıya çıkarken,Kurudere Mevkiinde pusu hazırlanarak öldürülmesinden sonra;
1765 İkincisi yapılan Payas Sancağı İsyanınında da,isyancıbaşı olması ve bu olayda
Payas Valisi;Ulaşlı Aşiretinden Üveys Oğullarından İbrahim Paşanın katl edilme
sorumlusu ve ’Sancak İhtilalinin’ sorumlusu olarak da tutuklanma emri çıktı.

Kilis Valisi Daltabanoğlu ve Birliklerince kuşatılan, Payas Kalesinde,adamlarının öldü
rülmesiyle, terke mecbur kalan, Küçük Ali Payas Kalesinden kaçtı. [3]

Yakalanma emri bulunan  Küçük Ali, Savrandı (Hasan Beyli)Kalesine sığındı. Burası
Eşkiyalar için merkez haline geldi. 1765’de Belenli Abdurrahman Paşa Kuvvetlerince;
Savrandı Kalesi kuşatılarak, Küçük Ali ve adamları vurularak öldürüldüler.

Dedeleri Rakka’dan Akraba ve ya  Ahbab olanlar, Çeteleriyle Bereket Dağında buluş
muşlardı. Aralarına, Çeteliğe hevesli yeni gruplarıda ekleyerek, adeta  Eşkıya Ordusu
oluştururlar. 1750'ler de, Babadan oğula, Oğuldan, Toruna, soy süren Eşkiya Çetecili
ği Anadolu’da yaygınlaşmıştır. Eşkiyalar, Devlet içinden yandaşlar, işbirlikçiler bula
rak Devletin karar almasını etkiler hale gelmişlerdir.1780 ler de;Osmanlı Devleti Eşki
yalığın önünü alamaz olmuştur.Osmanlı Coğ rafyasında; geçit, Köprü başı ve Sarp yer
lerde Eşkiyalar kol gezmektedir. Bu durum Devletin otaritesini sarsmaya başlamıştır.

Eşkiyadan Devlet görevine atananların yönetimleriyle,Eşkiyalığın önlenebilineceği
umulmuştur.Ülkenin çok yerinde Eşkiyaların yemin ve söz vermelerine itibar edile
rek,Senet imzalatılmak suretiyle,Kaymakam,Vali yapılmışlardır. Böylelikle Eşkıya
Devletin bir parçası haline getirilmiştir.

1789 da  Topal Paşa  Adamlarıyla Misis Köprüsü yakınlarında yakalandı. Kendisi ve
Yedi Neferi idam edildiler.[4]

Halep, Şam ve İstanbul arası mal götürerek Ticaretle  iştiğal etmekte iken; Payas Ahali
sinden ve Eşkiyadan Küçük Ali Oğlu Denmekle Maruf; Halil nam Şaki başına topladı
ğı Elli- Altmış eşkıya ile  Kervanlarına hücum ederek emval ve eşyalarını gasp ve gare
ve adamlarını katl etmelerinden vuku bulan şikayetleri… Şam ve Halep Tacirleri imza
larıyla verilen arzuhal.[5]

Küçük Ali Oğlu Çetesinin Kurucusu,Küçük Ali’nin Oğlu;Çete Başı Eşkiyalıktan Sa
nık, Halil  Paşa 1. Abdulhamid tarafından Üzeyr Valisi tain edilir. Yaptığı cürümler
sonucu, Ak Deniz Kıyısından Halil Paşa Üzerine Donanma sevk edilmiştir. Üzeyr
Valisi Halil Paşa Onaltıyıl Üzeyr Valiliği yanında,Küçük Ali Oğlu Çetesinin  Dönem
Başkanlığını da yürütmüştür. Konu hakkındaki,Osmanlı Arşiv Belgeleri aşağıdadır.

Payas’da isyan eden Küçük Ali Oğlu Halil Paşanın yakalanmasına,Denizden tazyiki
için, Harb gemileri gönderilmiş olduğundan, Mirimirandan Belenli Abdurrahman
Paşaya ve Hac Kervanının selameti için Adana Valisine hüküm. [6]

Hüccacın temin-i selametleri ve Payasta Bir Fransız Tüccardan gasb eylediği emvalin
iadesi  şartı ile, istirhamı veçhile, geçmiş cürümlerinin affını ve Üzeyr (Payas)Sancağı
Beylerbeyiliğinin ve Has Ağalığının uhdesinde ibka olunduğunu havi Küçük Ali Oğlu
Halil Beye hüküm.[7]

Payasta sakin Mirimirandan Halil Paşa’nın üç Korsan gemisi teçhiz ve donattırdığı bu
gemilerle icray-ı Eşkiyalığını Akdeniz üzerine taşıyarak;Deniz yolundan Hacca giden
Müslümanlara şekavet uyguladığı, Ecnebi gemilerin yağmalandığı elde edilen emvalin
Bereket Dağların'dan Maraş’a götürülüp satıldığı.[8]

Payas Mutasarrıfı ve Havas(Hazine Arazileri) Ağası olan Küçük Ali Oğlu Halil
Maraş’a hücum ile katl,yağma kadın ve kızlara taruz, etmeleri üzerine Maraşlı'ların
Kilis'e kaçtıkları Hk. Kilis Uleması tarafından gönderilen mektup.[9]

1803 Yılında,Halil Paşa’nın Sır Ölümü:Halil Paşa’nın,Vaktiyle Ailesine kırım yaptır
dığı için,Kendini gizleyerek,Halil Paşa’nın,Aşçılığını yapan şahıs tarafından,intikam
için,Kahvaltısına katılan zehirden ölmüştür.

Halil Paşadan sonra,Oğlu Mahmut Dede Bey,Babasının Gasb ettiği emvali teslim
etmek şartı ile Üzeyr (Payas) Valiliğine atandı.(1806)Küçük Ali Oğlu Halil Paşa’nın
hüccacdan gesbettiği ve Oğlu Üzeyr Mutasarrıfı Mahmut Dede Bey tarafından iade
olunan eşyalarırın Müfredat Defteri.[10]

Babası Halil Paşanın, Muhalafat(Zimmet)bedeli olarak taahhüt eylediği Kırkbin
Kuruşu göndermesine dair, Azir(Payas) Sancağı  Mutasarrıfı; Mahmut Dede Bey’e
hüküm.[11]

Üzeyr Sancağı Mutasarrıfı  Mahmut Dede Bey’in af ve ıtlakı.[12]

Bereket Dağı Eşkiyaları; Kozanoğlu Eşkiyası, Fettahlı Eşkıyası, Karayiğit Eşkiyası,
Urban Eşkiyası,Çenet Oğlu Eşkiyası,Ulaşlu Eşkiyası,Ali Bekiroğlu Eşkiyası,İslahiye
Dağlı Oğlu Eşkiyası, Üveysoğlu Eşkiyası, Kürt Eşkiyası, Başo Ahmet Eşkiyası,Lök
Eşkiyası ve diğer Eşkiyalar İttifak yaparlar. Oybirliği ile Bereket Dağları Eşkiyaları
İttifak Başılığına seçilen;Halil Paşanın Oğlu, Küçük Ali Oğlu Eşkiyası Başı, Mahmut
Dede Bey Üzeyir Valiliği görevi yanında, Bereket Dağı Eşkiyalar Birliğinin de Baş
kanıdır.Savrandı Kalesi bu Eşkıyaların ortak üssü ve merkezidir.[13]

Payas Limanından yağmalanan gemi yükleri, Maraş Pazarında satılarak paylaşıldığı,
Maraş Valisi Kalender Paşa,mahiyetindeki adamları vasıtasıyla Eşkıyalarla ortaklık ve
işbirliği yaptığı, çok sayıda Osmanlı Arşiv Belgelerinde mevcuttur.[14]

Eşkıya İttifakının Payas-Karbeyaz Kücük Ali Oğlu Ocaklığında buluşarak hüccacın
yolunu kesme hazırlığı yaptıkları Hk. [15]

Payas’ta Hücca'cın yolunu kesmek ve şekavet yapmakdan aranan Küçüklü Eşkıyası,
Fettahlı Eşkiyası, Kozanoğlu Eşkiyası,Karabey Oğlu Eşkiyası ve diğerleri,1817 yılında
Savrandı Kalesinde, Kuşatılan Küçük Ali Oğlu Eşkiyası Başı,Bereket Dağı Eşkiyaları
nın İttifak Başı, Mahmut Dede Bey, Maraş Valisi Kalender Paşa nın, çete içindeki
Yedi adamı, Fettahlı Eşkiyası, Kozanoğlu Eşkiyası, Karayiğit Eş kıyası yakalanarak
idam edildiler.Kesik başları İstanbul'a gönderildi.[16]

1825' de Karayiğit Eşkiyası,Payas-Misis arasında,Sarısu  mevkiinde Eşkiyalık yapar
ken yakalanıp başları kesildi.[17]

Şaki Küçük Ali Oğlu Mıstık nam şahıs ve maiyetine vuku bulan müsademeye ve Halep
ve Şam Tüccarlarının eşyasını gasb eden Gelenoğlu ve Karayiğit Oğlu nam habislerin
takip olunduğuna dair…[18]

1827’de  Savrandı Kalesine yapılan baskında;Küçük Ali Oğlu Mısdık Maraş’a firar
etmekle maiyeti efradının yakalanıp Yirmialtı Kesik baş istanbula gönderilmiştir. Bu
olayda Yirmialtı Eşkiyanın başının kesilmesi Eşkıyalık olaylarını durdurmadı.Eşkıya
Çeteleri bundan sonra da Eşkiyalık yapmaya devam ettiler.[19]

Şam-Payas Caddesinde, Hacı Kafilelerinin Tüccar Kervanlarının emniyeti içiçn…
Adana Ayanı Menemenci Oğlu Habib Bey’in Adana’da  Katl ve yağma hadiseleri ika
ettiğine dair.[20]

Kilis Kürtlerinden; Okçulu,  Azaldinli, Tecirli, Kılıçlı, Bektaşlı Eşkiyalarının Hüccacı
Müslimine tecavüz ederek; gasb-ı emval ve katl-i nufus sebebiyle,Kıbrıs Adasına iskan
olunmaları…[21]

Mısırlı İbrahim Paşa Ordusunun Antakya’ya girdiği ve muhtelif mahellerde Tabyalar
Yaptırıldığı.[22]

1845’de Payas Ocaklı Köyü Muhtarı Karabeyzade İbrahimin evini basarak, mallarını
gasb eden ve bir adamın ölmesine sebeb olan Eski Muhtar Veys Oğlu Hasan ile Çay
Köyü Muhtarı  Payas Ayanından İmam Bey,Hasan Efendi hakkında gereğinin yapıl
dığı Hk.Belge.(Kıbrısa sürgün edilen,Veys Oğlu Hasan,İmam Bey ve Hasan Efendi
sürgün cezalarından sonra tekrar evlerine  dönmüşlerdir.[23]

Tacirli ve Kılıçlı Aşiretleri Eşkiyalarından    yol kesenlere  Tersane-i Amire’de  kürek
cezası verilmesi.[24]

Bulanık Nahiyeli Fevidek Oğlu Asadur ve Kardeşi Mardiros’un Şekavetleri… [25]

1865’de Kurulan ve Derviş Paşa emrine verilen; İskenderun Hamidiye Fırkası, Fırka-ı
Osmaniye ve Fırka-ı İslahiye’nin  müşterek  çalışmalarıyla  yakalanan Huzur ve güven
lik ortamını bozdukları için, Kırkaltı kişi sürgün edildi. Sürgün listesini çoğunlukla
daha önce idam edilen Eşkiyaların Oğulları ya da Yeğenleri oluşturuyordu.

Bölgenin Huzur ve Güvenliği için Sürgüne Gönderilenlerin Listesi:

Kozanoğlu Ahmet Paşa ve Ailesi                            Libya
Kozanoğlu Yusuf Bey ve Ailesi                              İstanbul
Kozanoğlu  İbrahim Bey Oğlu Yusuf Bey               İstanbul
Kozanoğlu Yusf Ağa Oğlu Ali Bey                         Libya
Kozanoğlu Yusuf Ağa Oğlu Başo Bey                    Şam
Kozanoğlu İsmail Bey                                            Libya
Kozanoğlu Enbiya                                                 Şam
Kozanoğlu Mehmet Ağa Oğlu İsmail                      Şam
Kozanoğlu Samur Kamil Bey                                 Şam
Derviş Ağa Oğlu Ahmet Bey                                  Yozgat
Derviş Ağa Oğlu İsmail Bey                                   Sivas
Yusuf Bey Oğlu İbrahim Bey                                 Yozgat
Hamza Bey Oğlu Mehmet Bey                                İstanbul
Hasılağa Oğlu Ali Bey                                            İstanbul
Kadirlili Gökveli Oğlu Ahmet Bey                           İstanbul
Gökvelioğlu Osman Bey                                        İstanbul
Gökvelioğlu Zekerya Bey                                       İstanbul
Gökveli Oğlu Nuri Bey                                           İstanbul
Ulaşlı Ali Bey Oğlu Ali Ağa                                    Adana
Ulaşlı Ali Bey Oğlu Ahmet Ağa                              Filibe
Ulaşlı Ali Bekir Oğlu Hüseyin Ağa                          Adana
Hassalı Paşo Paşa’nın Oğlu Mehmet Bey               Halep
Hassalı Paşo Paşa’nın Oğlu Ahmet Bey                 Halep
Hassalı Paşo Paşa’nın Oğlu Ali Bey                       Halep
Tiyekli Mehmet Bey Oğlu Yusuf Bey                      Halep
Tiyekli Mehmet Bey Oğlu Ali Bey                           Halep
Tiyekli Halil Bey Oğlu Arifi Bey                              Halep
Tiyekli Halil Bey Oğlu Ahmet Bey                           Halep
Tiyekli Halil Bey Oğlu Ömer Bey                            Halep
Ekbaz’li Kara Bey Oğlu Ali Bey                              Halep
Ekbaz’li Kara Bey Oğlu Mahmut Bey                      Halep
Ekbaz’li Kara Bey Oğlu Ömer Bey                          Halep
Ekbaz’li Ahmet Bey Oğlu Bekir Bey                        Halep
Ekbaz’li Ahmet Bey Oğlu Ahmet Bey                      Halep
Küçük Ali Oğlu Mustuk Paşa Oğlu Dede Bey          İstanbul
Küçük Ali Oğlu Mustuk Paşa Oğlu Hamdi Bey        Halep
Küçük Ali Oğlu Mustuk Paşa Oğlu Ahmet Seydi     Libya
Küçük Ali Oğlu Mustuk Paşa Oğlu Abdulkadir        Libya
Küçük Ali Oğlu Mustuk Paşa Oğlu İskender            Libya
Küçük Ali Oğlu Mustuk Paşa Oğlu Ahmet               Libya
Payas’lı(Belenli)Molla İbrahim Oğlu Ahmet Bey      İstanbul
Payas’lı(Belenli) Molla İbrahim Oğlu Ali Bey           İstanbul
Payas’lı(Belenli) Molla İbrahim Oğlu Mecid Bey      İstanbul
Payas’lı(Belenli)Molla İbrahim Oğlu Mustafa Tatlı   İstanbul
Payas’lı Hasan Kethüda                                           Adana
Kozan Ulemasından Tolci Müftüsü Ali Rıza            İstanbul”
[26]

Fettah Oğlu Eşkiyası ve Karabey Oğlu Eşkiyası isimli, nam şakiler adamlarıyla Kıbrısa
sürgün edilmişlerdir.[27]

1866’da  Küçük Ali Oğullarından, Küçük Ali’nin Torunu, Payas Kaymakamı Mustuk
Paşa  Zimmet ve Eşkıyalık suçundan yargılanarak,1866 yılında Yedikule Zindanlarına
Hapse gönderildi. [28]

Kilis, Ayıntab, Antakya, Harim, Hassa ve İslahiye civarında icra-yı şekavet eden Ali
Şarki ğulları ve Çerkes Hızır Çetesinden Onüç kişilik şer grubun ölü olarak ele geçi
rilmesi.[29]

Kozan Oğlu Ali Bey’in Payas Kasabasını zabt ettiğine ve Hac yolunu kesmek için
Sis(Kozan) Kasabasından Kuvvet Topladığına dair.[30]

Menemencioğlu Habib Bey’in Adana Beylerbeyi olmasını kıskanan Hasan Paşa Zade
Ali Bey Payas ve Kozan Beyleri halkla birleşip –Topluluğu galeyana getirerek-ihtilal çıkardıkları,Adanaya girdikleri…Hk.[31]

Adam öldürmek yol kesmek ve mal gasb etmek suçlarından yakalanan Nacarlı Eşkiya
sı…Hk.[32]

Kürt Dağı Aşiretinden Hassa Kazası Hududunu tecavüz eden şahısların def edilmesin
de yardımı olan…Sarıbeyzade Yusuf ve Ali Beylerin Taltıf edilmeleri.[33]

Şekavet icra eden meşhur Akkaş Ali Çetesinin ortadan kaldırılmasında emeği geçenlerintaltıf edilmeleri…[34]

Önemli Çetelerden; Çeçen Mut Ali Çetesinin, İki önemli elamanının Ceyhan’ın Elmalı
Gölü’nde Müfreze tarafından öldürüldükleri.[35]

Papanoğlu Eşkiyası:
Osmanlı Paşası Olan Papan Ahmet Paşa;Kırcali Teftişinden sonra, Sultan Abdulaziz
Devrinde,Üzeyiraziz(Payas)Sancağını Teftiş için görevlendirilir.Papan Ahmet Paşa,
Üzeyir teftişini tamamladıktan sonra,İstanbul’a gitmez,Üzeyir (Payas’a) yerleşir.[36]

Ahmet Paşa’nın Torunu İbrahim Oğlu Papan Mustafa’nın Mahellesindeki,Sevilmiyen
insanların, insanları birbiriyle kavgalı hale getirerek, Toplumda kendilerine alan açma
düşüncesiyle,Gasef"fitne"çıkarma  planları sonucu,Mustafa,İsmail,Rıza İsimli Kişile
rin, Siviş Geçidinde (İpek Yolunun Kurudere Geçişi) yaptıkları Posta Arabasını Yağ
malama(Hırsızlık)suçunu Papan Mustafa üzerine yıkarlar,Papan Mustafa tutuklanır,
suçsuzyere kırbaçlanır.Dost olduğu komşularıyla husumet yaşar. Sonra Askere gön
derilir.1915 Çanakkale Harbinde Yaralanan Papanoğlu;Revirde,Kozludereli hemşeh
risiyle karşılaşır.Taburcu olur, Birliğine dönmez.Eşkıya Grublarına katılır,topladığı Çeteleriyle Dağlardan Payas’a gelir. Dağa çıkar Papanoğlu Eşkiyası olarak Bölgede tanınır.

Dörtyol,Payas,Erzin,İskenderun Köylerinde; Katl, Kaçırma,Tehdit,Soygun yaparlar.
Papanoğlu Eşkiyası,Atlı Çetesiyle Çukurova Köylerinden Yaptığı Yağmalama sonrası,
Bir kılheybe dolusu Mücevharat ve kaçırdıkları gelinlerle dönerler.Oluşturulan Zevat,
Sincan Dağında,Buğlan Yaylasını Eşkıya Ocaklığı Olarak Kullanır.

“Milli Mücadelede Atılan İlk Kurşun: Adana – İskenderun Demiryolu Hattı Üzerindeki, Payas Kurudere Tren Köprüsünü yıkmak isteyen Fransız Askerlerine Papanoğlu Çeteleri Tarfından sıkılmıştır.” [37] 

Papan Mustafa’nın Payas'da Pusuda vurularak öldürülmesinden sonra,Papanoğlu
Eşkiya Çetesi dağılmıştır.

[1] Baknz.Osm.Arş: C..DH..  249  12430  1148 Z29  1
[2] Baknz.Osm.Arş: C.ZB..  37  1822   1145Z  29 1
[3] Baknz.Osm.Arş: HAT 461 22628 1243 Ca 21 1
[4] Baknz.Osm.Arşv: C..DH..  110  5451  1192 N  26  1
[5] Baknz.Osm.Arş:C..DH..  27  1327  1204 C  103
[6] Baknz.Osm.Arş:C..DH..  35  1732  1205 G  29  4
[7] Baknz.Osm.Arş:C.DH..  95  4742  1255  Z  29  1
[8] Baknz.Osm.Arş: C..İKTS  5  226   1218 Ca  10  1
[9] Baknz.Osm.Arş:CDH..  168  8364  122O L 22 1
[10] Baknz.Osm.Arşivi: C..ML..  654  26767  1221 S 21  1
[11] Baknz.Osm.Arş:HAT 1327  51 790 1225 Z  29  1
[12] Baknz.Osm.Arş:HAT 287 17261 1231 Z 29 1
[13] Baknz.Osm.Arş:HAT 494 24246A 1232 Ş 11 1
[14] Baknz.Osm.Arş:HAT 1533  2  1230 Z  29  1
[15] Baknz.Osm.Arş:HAT 500 24481 1240 L 29 1
[16] Baknz.Osm.Arş:HAT 500  347556 A  1231 Z  09 1
[17] Baknz.Osm.Arş: HAT  461  22628 A  1243  Ca  21  1
[18] Baknz.Osm.Arş: HAT 179 8004  1203 Z 29 1
[19] Baknz.Osm.Arş: HAT  452  22379N  1244  Ca  19 1
[20] Baknz.Osm.Arş: A.}MKT.MVL.  105  5  1275  C  23  3
[21] Baknz.Osm.Arş:C..DH..  24  1184  1255 Z  29  1
[22] Baknz.Osm.Arş: HAT    359  20049 A   1251 S  17  1
Doğuakdeniz Bölgesinde işgal ve fesat çıkartan Mısırlı
İbrahim Kuvvetlerini ayrı bir makalede inceleyeceğiz.
[23] Baknz.Osm.Arş:A.}DVN.MHM.  2  19  1261 C  29
[24] Baknz.Osm.Arş:MVL  702  51  1281 Z  20  1
[25] Baknz.Osm.Arş:HAT 287 17261 1231 Z 29 1
Bölgedeki, Ermeni Eşkiyaları’nın Şekavetlerini
ve Ermeni Komitacıları ayrı bir makalede inceleyeceğiz.
[26] Baknz.Cezmi Yurtsever Payas Tarihi S:90-91-92
[27] Baknz.Osm.Arş:HAT 287 17261 1231 Z 29 1
[28] Baknz.Osm.Arş:HAT İ..ŞD.. 212 1285 S 13 2
[29] Baknz.Osm.Arş: MVL  702  51  1281 Z 20 1
[30] Baknz.Osm.Arş:HAT 443  22235  1235  29  1
[31] Baknz.Osm.Arş:HAT 461  22626F  1245 Z 29 1
[32] Baknz.Osm.Arş:A.}MKT.UM..  326  7  1275  S  08  1
[33] Baknz.Osm.Arş:  DH.TMIK.M..  4   44   1313Z  03   1
[34] Baknz.Osm.Arş:DH.EUM.6.Şb  2  4  1333 M  O5  8
[35] Baknz.Osm.Arş:DH.EUM.6.Şb  52  33 1336  Ra 09  1   D
[36]Papan Aşireti(Kafkaslarda;Papan,Yeni Papan,Kara Papan İsimli Köylerde Yaşayan Papan Aşireti Osmanlı Ülkesine Dağılmıştır.) 
[37]Yaşayan Tarih: Şevki BİLGAY

Not:Yazdığımız metinlerle ilgili,Kaynak gösterilen Belgelerden başka; bu konuyla ilğili çok sayıda, Arşiv Belgesi hazırlanmakta olan kitabımızın ilğili bölümünde yer alacaktır.

Eşkiyaların Ölümünden Sonra Söylenen Destanlar:

Mustuk Paşa’nın Arkasından söylenen;Anonim Ağıt
[Mustuk Paşa Türküsü(=Küçük Ali Oğulları Destanı)]

Paşaların Nic’oldu?

Sana derim sana! Küçükali yareni.
Savrandı’ya gidenlerin nic’oldu?
Çınar,sana arka verip oturan.
Havran’lı  Paşaların  nic’oldu?

Tavlasında; Arap Atlar beslenir.

Konağından; yiğitleri seslenir.
Duldasında; çokça yiğit saklanır.
Boz kıratlı Paşaların nic’oldu?

Sana derim! Sana! Halil Paşa Öreni.
Sana konup, göçenler de nic’oldu?
Ha! Deyince; Atlıları binerdi.[1]
‘Mirimiran’ Halil Paşaların nic’oldu.

Yazın  Eğreliğe Yaylaya giderdi.
Yaylasından; kervanları gözlerdi.
Bahçesinde; türlü meyve yeterdi.
Kara Postallı Paşaların nic’oldu?

Bir haber uçurdum; size Kuş ile.
Yoldan geldi; Doru Atla, hay ile.
Ağılandı, sofrada; gizli gizli, bal ile.
Küçüklü şimdi; Paşaların nic’oldu?

Sana derim! Dede Bey’in Konağı.
Sana çıkıp, inenler de nic’oldu?
Tutuldu dillerim! Şimdi lâl oldu.
Gelip giden, Paşaların nic’oldu?

Derviş Paşa; yıktı, yaktı Payas’ı.
Yakın değil; Dede Bey’in Kayası.
Üstbaşı da; Boz Şahinler yuvası.
Hükmeden; Derviş Paşaların nic’oldu?

Yine Boranlandı! Şu Dağların dumanı.
Hançer vurup; acarladın yaramı…
Sana derim! Sana! Mustuk Paşa Viranı!...
Sana konup, göçen; Paşaların nic’oldu?

Mustuk Paşam; Hilat giydi,ünlendi.
Hatır alıp, her Tarafda, şanlandı.
Müfrezeyle, İstanbu’la yollandı.
Nic’oldu? Azir’li, Paşaların nic'oldu?

Yaz, Bahar Aylarım ; döndü, Güz oldu.
Söylenilen bunca sözler; hiç oldu.
İşlerimiz bundan böyle; güç oldu.
Samur Kürklü Paşaların nic’oldu?

Anonim 

Payas Türküsü; Anonim Destan
Doğuakdeniz Yöresinden
Derleyen:
Edebiyatçı Araştırmacı Yazar
İsmail YİĞİT– Youtube 


Kozanoğlu’na Ağıt

Kozanoğlu Avdan gelir,
Avını terkiden alır,
Bize Kozanoğlu derler;
Yiğit ölür şanı kalır.

Çıktım Fekenin dağına,
Remil attım dost bağına,
Aşiretten imdat olmaz.
Kaç kurtul Gâvurdağına.

Çıktım Fekenin dağına,
Karı dizleyi dizleyi,
Yaralarım göz göz oldu,
Cerrah gözleyi gözleyi.

Odasında Terzi işler,
Küheylanı yeri dişler,
Ünü büyük Kozanoğlum,
Kürk giydirir, At bağışlar.

Kozan Dağı, Dağ değil mi?
Çevreyanı Bağ değil mi?
Öldürmüşler, Kozanoğlum;
O da bize, ar değil mi?

Kutnu zıbının; Kardağı,
Elinde Gümüş Bardağı,
Zemherinin ortasında,
Oda vermişler çardağı.

Tütün gelir kefe ile,
Yatamadım tasa ile,
Kozanoğlu yaralandı;
Su istiyor Kase ile.

Amanın, böyle olur mu?
Oğul babayı, vurur mu?
Padişahın Askerleri;
Bu dünya size kalır mı?

Kara çadır eğmeyinen,
Ucu yere değmeyinen,
Ne kaçarsın? Kozanoğlu,
Beş yüz Atlı gelmeyinen.

Kozan suyu, akmam demiş,
Dört yanımı, yıkmam demiş,
Ünü büyük, Kozanoğlum;
Adana’dan, çıkmam demiş.

Karalı yağlık karası,
Adana, Kozan arası,
Ben öpmeğe kıyamazdım;
Ak döşü süngü yarası.

Hezerine hüzerine,
Nur damlamış, Mezarına,
Kalk gidelim, Kozanoğlum;
Bin kır, atın üzerine.

Hele, Kozana Kozana,
Kozana, destan yazana,
Kurban olayım olayım;
Küsüp de dağda gezene.

Kozan dağı çatal matal,
Ortasında Güller biter,
Öldürmüşler Kozanoğlum;
Aşireti ağlar yatar.

Kozan’a eller, Kozan’a,
Akıl ermez, bu düzene,
Öldürdüler, Kozanoğlun;
Yasak, mezarın kazana.

Kara martin, pas mı tutar?
Avşar kızı, yas mı tutar?
Kozanoğlu, ölmeyinen;
Elin kızı, yas mı tutar?

Şu Feke’nin Hanımları,
Talim bilmez Alimleri,
Öldürdüler Kozanoğlun;
Ağlar,söyler Bacıları.

Kozankızı
Karakız Hatun
Destan(Ağıt)
Kozan Türküsü

Not:Kaynak gösterilmeden;kısmen ya da tamamen kullanılamaz.

5.10.2013
İsmail YİĞİT
Araştırmacı Yazar
yigitarastirmaci@hotmail.com
İsmail YİĞİT-Google+
İsmail YİĞİT "Derlemeler" -Youtube
İsmail YİĞİT "Naturel Yaşam" -Youtube